Hugsjónamennska og annar ófögnuður

Hugsjónamennska hefur iðulega verið sveipuð ímynd dýrðar.  Hugsjónamennska er oft álitin göfugt fyrirbæri og tákn andstöðu við hvers kyns ranglæti, ranglæti sem skuli brjóta niður til að réttlætið fái að njóta sín.  Hugsjónamennska er þannig oft túlkuð sem táknmynd hins góða, og að hana skuli upphefja til að réttlæti fáist og gjörvallt mannkyn uppskeri það sem það sái og hljóti þannig jafna náð fyrir Drottni sínum, samborgurum, og yfirvaldi.  Hugsjónamennskan er þannig oft álitin sem takmark í sjálfu sér, og að það eitt að vera 'hugsjón' réttlæti tilvist hennar ætíð.

Skoðum nú hvað það er sem felst í hugtakinu.  Hugsjónamennska er takmark.  Takmarkið er niðurstaðan sem felst í hugsjóninni, eða það sem þykir vera jákvætt og er það sem leitast er eftir.  Göfugleiki hugsjónarinnar hlýtur því að felast í göfugleika niðurstöðunnar sem af henni hlýst, og ef niðurstaðan er ekki jákvæð hlýtur hugsjónin að vera ónýt.

Um þessar mundir er samskonar hugsjón að ryðja sér rúms í íslensku samfélagi.  Þessi hugsjón felur í sér niðurstöðu sem að öllu jöfnu virðist vera jákvæð, og lýsir sér í jöfnuði kynjanna.  Eins og hver einasta hræða með réttlætiskennd myndi hiklaust samþykkja þá er jöfnuður kynjanna réttlátur, og af sömu ástæðu og jöfnuður mismunandi kynþátta er réttlátur.  Eða, eins og betur mætti orða, þá er hvers kyns ójöfnuður sem byggður er á kyni eða kynþætti óréttlátur með öllu, og skyldi berjast gegn slíku óréttlæti hvar sem það fyrir finnst.  Um þetta er ekki deilt, og er ofangreind hugsjón svo sannarlega jákvæð á þessu birtingarformi.

Ég endurtek:  Á þessu birtingarformi.

Þetta er þó ekki eina birtingarform hugsjónarinnar.  Það sem er svo sérstakt við hugsjónir er að burtséð frá því hvort niðurstaðan sé góð eða slæm þá kemur niðurstaðan iðulega á undan forsendunum fyrir henni.   Tilgangurinn er álitinn helga meðalið og 'réttlætir' hugsjónina fyrir þeim sem aðhyllast hana.  Þetta er kallað fyrirframgefin niðurstaða (sjá skilgr. 2).  Slík niðurstaða er ævinlega ógild sökum þess að hana skortir forsendurnar til að réttlæta eigin tilvist.

Þegar um slíka hugsjónamennsku er að ræða á sér oft stað ákveðið fyrirbæri sem á ensku útleggst 'conclusion in search of a supporting argument' og lýsir sér þannig að leitast er eftir rökum til að réttlæta niðurstöðuna.  Þegar slíkt er gert er yfirleitt litið framhjá rökum sem mæla gegn niðurstöðunni og einblínt á þau rök sem styðja hana.  Dæmi um slíkt gæti verið barátta bandarískra íhaldsmanna gegn fóstureyðingum, en þeir beita þeirri röksemdafærslu að frjóvgað egg sé mannvera vegna þess að það beri mennska litninga, en hunsa svo mótrökin um að eggið skorti miðtaugakerfi.

Með öðrum orðum, þá á slík hugsjónamennska alls engan veginn upp á pólitískt pallborð.  Þær röksemdafærslur sem nú er beitt, þegar barist um að halda sér á floti eins og drukknandi hestur, eiga einungis upp á sama pallborð og röksemdafærsla ofangreindra íhaldsmanna.  Hún er skólabókardæmi um hugsjón þar sem niðurstaðan kom á undan rökunum fyrir henni, og tilheyrir því þeirri tegund hugsjónar sem telst hvorki jákvæð né góð.  Til að pólitísk hugsjón sé réttlætanleg er ekki nóg að hún sé studd röksemdafærslum þeirra sem aðhyllast hana heldur þarf hún að geta staðist mótrök þeirra sem andmæla henni.

Og sú er svo sannarlega ekki raunin þegar mótrökum er meinaður aðgangur að umræðunni...